COPA, del lat. vg. CŬPPA íd.
1.ª doc.: orígenes del idioma (doc. de 939 en Oelschl.).
DERIV.
Copado. Copear (falta aún Acad. 1899); copeo (íd.). Copera; copero [adj.: rueda copera ‘rueda del ollero’: Alex.; m.: ‘el que tenía por oficio dar de beber a su señor’: Nebr., APal., 362d]. Copeta. Copilla. Copino ‘copita’, ant. [Berceo, S. Dom., 307; como ant. ya Acad. 1843]; copín ‘medida de áridos igual a 1/8 de fanega’ ast. [ya Acad. 1843; V]. Copón [1605, Pícara Justina; en el sentido litúrgico, 1690, Olalla]. Coposo [h. 1700, Palomino]1. Copudo. Copo [h. 1400, Glos. del Escorial y de Toledo, traducido por flueco y por el lat. floccus, es decir, ‘mechón de lana’; Nebr. «copo de lino o lana: pensum», es decir, la tarea diaria de la hiladora; ac. primitiva confirmada por el proverbio poco a poco hila la vieja el copo, citado por Covarr.], también port. copo íd. [S. XVI]: se trata, según toda probabilidad, de una aplicación figurada del arcaico copo ‘especie de copa, taza cilíndrica’, documentado en textos leoneses de 917, 996 y 1008 por Oelschl., y en portugués por Moraes, de donde luego copo d’agua ‘el contenido de un vaso de agua’ (Moraes) y ‘el contenido de una rueca’, de ahí se pasó después a ‘mechón de lana, etc.’ y finalmente a ‘porción de nieve que cae de una vez’ [1490, Celestina, ed. 1902, 50.2; 1592] y ‘grumo, coágulo’. Copete ‘mechón’ [‘m. de crin del caballo’ copet, S. XIII, Libro de los Cavallos 19.21], ‘moño’ [h. 1400, Glos. del Escorial, con la trad. «frontespicium»; ‘cresta del halcón’ en la trad. de la Falcoaria de P. Menino, que parece ser del S. XV: RFE XXIII, 271.15; «copete de cabellos delanteros: antiae»: Nebr.]2, también se halla en portugués, aunque ahí lo corriente es topete, conexo con el fr. toupet3; es derivado de copo ‘mechón’, que también habrá tenido el significado de ‘copete’, en vista de copada ‘cogujada, especie de alondra provista de copete’ [J. Manuel, Caza, ed. Baist, 67.7; Nebr.]4; de copete derivan copetón ‘gorrión moñudo’, copetona ‘perdiz copetuda’ arg. [fin S. XVIII: Draghi, Fuente Americana de la Hist. Arg., p. 71; A. Ghiraldo, La Prensa, 29-XI-1942; A. Alonso, Probl. de la L. en Amér., 164], copetudo, copetuda, encopetar, encopetado. Copo ‘bolsa o saco de red con que terminan varios artes de pesca’ [ya Acad. 1843], variante cope [Pagés], propiamente ‘recipiente’: del mismo origen o quizá tomado (en vista de la -e) del cat. cóp íd.5, y de nombre catalán, de algo que yo mismo he visto y aun ayudado a vaciar en la Costa de Levante, es préstamo también el gall. cope, que Sarm. define bien «la red interior como bolsa, que va dentro de la red del cerco, tan tupido que parece tejido de lona, y una vez que entre en el cope un pez como un dedo jamás se puede escapar» (CaG. 225r [eso o sencillamente parte de malla más tupida en el fondo del art]). Dim. gall. orient. copela ‘medida de cuatro cuartillos’ (Sarm. CaG. 141v). Además, vid. COPELA.
1 El chil. copucha ‘vejiga’ no es derivado de copa, sino voz araucana de origen quichua (Lenz, Dicc., 211).― ↩
2 «Señores cavalleros, aora no es tiempo de dexar la ocasión del copete», Pérez de Hita, Guerras C. de Granada, ed. Blanchard II, 279.― ↩
3 «Martim Alvelo, / d’esse teu cabelo / ti falarei já! / Cata capelo / que ponhas sobr’elo, / ca mui mester ch’a / cƟo copete, / pois mete / cƟos mais de sete / (e mais u mais a!)», JoƟo Soares Coelho, Canc. de la Vaticana, 1025, comp. C. Michaëlis, ZRPh. XX, 145ss., v. 229. Entiéndase «mira qué sombrero te pones, porque te hace mucha falta: (vas a tener) mechones canos, pues hace poner canos a más de siete (y a más si hay más)». También cita copete Moraes en Fr. Pedro Corrêa, pero topete se halla ya en las Cantigas y en el Canc. de la Vaticana, 931, así como en las Ordenações Afonsinas del S. XV.― ↩
4 De aquí seguramente el catalán pallarés cabra copada ‘la que tiene los cuernos inclinados hacia atrás’ (BDLC IX, 202). Ni copada ni copete son catalanes por lo demás; aunque en la Manescalia p. p. Batllori (S. XV o XIV) se recomienda escribir la señal de Sant Elm a los caballos sots lo copet al front, entre carn e cuyr (AORBB V, 222).― ↩
5 Copo de red es andaluz (AV), con los derivados copear y acopejar (< cat.). Para el origen del vocablo, vid. Schuchardt, ZRPh. XXV, 491. En las Islas Lippari u kuoppu designa una especie de salabardo para coger tortugas (VKR III, 351). En el Curial i Güelfa (S. XV) cóp designa una parte o un accesorio de una copa, adornado de pedrería (RFE XXI, 411). En Alcoy es ‘cumbre (de una montaña rocosa)’: Martí Gadea, Tèrra del Gè II, 81. En occitano antiguo, la ‘cúpula de la bellota’ (Bertran de Born, ed. Stimming2, 8.75). En el provenzal alpino coup «écuelle de bois; coiffe ou partie supérieure du chapeau» (Barcelonette). Que es derivado de CUPPA es claro en estas últimas acs., pero mucho menos en las de pesca. En éstas cabe dudar entre ese étimo y el gr. κóλπος ‘seno’; o más bien me inclino a creer que en realidad se trata de éste, si bien amoldado popularmente a los descendientes del otro. ↩