ENCENDER, del lat. INCĔNDĔRE ‘encender’, ‘quemar’, ‘incendiar’, derivado de CANDୱRE ‘ser blanco’, ‘abrasarse’.
1.ª doc.: orígenes del idioma (incentitu en las Glosas de Silos, 38; encender, Berceo).
Nótese el antiguo participio fuerte enceso էNCୱNSUS (Berceo, S. Mill., 215)2, junto al cual existe, sin embargo, desde el principio, encendido (Gl. de Silos; S. Mill., 23).
DERIV.
Encendaja ‘ramas o hierba seca para encender’ (Acad. ya 1884, como voz de minería; también incendaja), comp. bearn. encenalhe, cat. encenalls ‘virutas’. Encendedor. Encendido. Encendiente. Encendimiento [Nebr.].
Incendio [Corbacho (C. C. Smith, BHisp. LXI), APal. 295d], tomado de ĭncĕndĭum íd.; incendiar [Terr.]; incendiario [1618, Espinel].
Incienso [enciensso, 1112, doc. de Covarrubias; Oelschl.; incienso, 1605, Pícara Justina], tomado del lat. ĭncēnsum íd. (influído por encender, enciende); incensar (ast. encensar, V), incensada, incensación, incensario [1112, Oelschl.].
Incensivo, ant.; incensor, ant.
1 Acender candeas, acender o fogo, Ctgs. 116.1, 345.74, MirSgo. 42.9, 43.28, 54.31, en aguel monte fogo s’acendeu, Ctgs. 307.21. Hoy sigue siendo esto lo normal; pero en parte se ha introducido al-: «alcendé-las velas dos pinos... o pino... alcendéu as súas velas, que estiveron acesas namentras o Viático non se perdeu nua revolta do camiño» Castelao 158.2, 6. Como se ve, se dice, en cambio, «unha candea acesa» (ib. 287.14), lo mismo que en Ctgs. 134.58, 422.31 («o aire, de fogo e de sufr’ aceso»), MirSgo. 54.32, 119.8 (trad. ardentem); aunque también se halla ya el analógico acenduda en Ctgs. 255.126.― ↩
2 Conservado en Asturias (R, V, Munthe). ↩